Wirus opryszczki zwykłej typu 2 (ang. Herpes simplex virus – HSV-2) jest czynnikiem wywołującym jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową na świecie i najczęstszym powodem owrzodzeń narządów płciowych. Ze względu na dużą liczbę zakażeń HSV-2, w szczególności u kobiet w wieku rozrodczym, ryzyko przeniesienia wirusa z matki na płód stało się poważnym problemem medycznym. Zakażenie wirusem opryszczki jest nieuleczalne, a objawy choroby mogą nawracać w przypadku reaktywacji wirusa. Nawracające objawy opryszczki narządów płciowych mogą być bolesne, a zakażenie może prowadzić do stresu, co wpływa na jakość życia i kontaktów seksualnych. Niezbędna jest zatem świadomość skutków, jakie niesie ze sobą zakażenie wirusem opryszczki, i odpowiednio szybkie wdrażanie skutecznych metod profilaktyki, diagnostyki i leczenia.
Skąd się bierze opryszczka i co powoduje
Opryszczkę wywołują dwa typy wirusa – HSV-1 oraz HSV-2. Oba infekują neurony czuciowe i mogą powodować zmiany chorobowe w miejscu lub w pobliżu miejsca wniknięcia.
Częstość występowania HSV-1 wśród kobiet w ciąży jest szacowana na 63%, natomiast HSV-2 na 22%. Ponadto podaje się, że oba typy wirusa wykrywa się u 13% ciężarnych. U noworodków częstość występowania zakażenia HSV szacuje się na 1 na 3000–20 000 żywych urodzeń, z czego 75% stanowi HSV-2.
Do zakażenia HSV-1 dochodzi głównie drogą oralną (np. poprzez pocałunki, korzystanie ze wspólnych sztućców), a infekcja objawia się zwykle zmianami na skórze twarzy oraz w obrębie błon śluzowych jamy ustnej. Wirus HSV-2 jest przenoszony prawie wyłącznie drogą płciową i stanowi najczęstszą przyczynę owrzodzeń narządów płciowych. Wywołuje opryszczkę narządów płciowych, jednak w 30–50% przypadków może być ona spowodowana również HSV-1.
Do tzw. infekcji pierwotnej wirusem HSV dochodzi w momencie kontaktu błony śluzowej lub uszkodzonej skóry z owrzodzeniem lub płynami ustrojowymi osoby zakażonej wirusem. Największa zakaźność występuje w czasie objawowej infekcji u osoby zakażonej, czyli w przypadku pojawienia się charakterystycznych pęcherzyków (owrzodzeń). Wirus może być również przenoszony podczas bezobjawowego zakażenia.
Po infekcji pierwotnej wirus pozostaje w organizmie. Reaktywację patogenu mogą powodować takie czynniki jak obniżenie odporności, silny stres, gorączka, ekspozycja na światło ultrafioletowe czy też uszkodzenie tkanek. Podaje się, że w przeciągu pierwszego roku od infekcji pierwotnej dochodzi do nawrotów objawów opryszczki narządów płciowych u 20–50% zakażonych wirusem HSV-1 oraz u 70–90% osób z HSV-2.
Objawy kliniczne opryszczki narządów płciowych
- Zakażenia opryszczką narządów płciowych są zazwyczaj bezobjawowe lub łagodne, dlatego często są nierozpoznawane. Większość zakażonych ludzi jest nieświadomych tego faktu i przez to stwarzają oni niebezpieczeństwo epidemiologiczne. To zjawisko nazywane jest bezobjawowym rozsiewaniem wirusa (ang. asymptomatic virus shedding – AVS) i najczęściej dotyczy kobiet zakażonych HSV-2. Dlatego to w okresie bezobjawowym dochodzi do większości zakażeń drogą płciową.
- Objawowa opryszczka narządów płciowych charakteryzuje się pęcherzami i owrzodzeniami narządów płciowych lub odbytu. Zmianom może towarzyszyć ból, dysuria (zaburzenia związane z oddawaniem moczu) i upławy. W przypadku wczesnego zakażenia często występują objawy ogólne, jak gorączka, bóle mięśniowe, bóle głowy i powiększenie węzłów chłonnych. W sporadycznych przypadkach może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
- Pierwotne zakażenie HSV jest szczególnie groźne dla kobiet w ciąży. W III trymestrze ciąży u kobiet z pierwotnym zakażeniem występuje podwyższone ryzyko rozwoju rozsianego zakażenia HSV, co może spowodować progresję zmian skórnych i zajęcie narządów wewnętrznych, powikłane zapaleniem wątroby lub mózgu. Śmiertelność wynosi ok. 50%. Ponadto istnieje ryzyko transmisji zakażenia na noworodka podczas porodu.
Zakażenie HSV u kobiet w ciąży i u noworodków
- Opryszczka u noworodków może wystąpić w przypadku zakażenia matki. Do transmisji wirusa HSV-2 w 85% przypadków dochodzi w trakcie porodu, ale możliwe jest także zarażenie płodu w trakcie ciąży (rzadko, ok. 5%). Największe niebezpieczeństwo stanowi pierwotne zakażenie matki w III trymestrze ciąży – wówczas ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko wynosi 30–50%. Ryzyko to spada nawet do 1%, jeśli do zarażenia dojdzie w pierwszej połowie ciąży.
- Transmisja wirusa na płód do 20. tygodnia ciąży niesie ze sobą ryzyko poronienia, zapalenia tęczówki, małogłowia, małoocza oraz jaskry. Natomiast jeśli do zakażenia dojdzie w czasie porodu, poprzez kontakt dziecka z wydzielinami matki, wówczas choroba może objawiać się zmianami na skórze, błonach śluzowych i oczach w przypadku postaci śluzówkowo-skórnej, uszkodzeniem wątroby, układu oddechowego i nadnerczy w przypadku postaci uogólnionej.
Zalecenia w przypadku zakażenia HSV w czasie ciąży
- W przypadku zakażenia pierwotnego do II trymestru ciąży należy dwukrotnie zbadać wydzieliny z pochwy po 32. tygodniu ciąży w kierunku obecności wirusa metodą hodowli. Nie ma przeciwwskazań do porodu siłami natury, jeśli oba testy dadzą ujemny wynik, a u ciężarnej nie zaobserwuje się objawów choroby.
- W przypadku zakażenia pierwotnego i pojawienia się widocznych zmian na narządach płciowych w III trymestrze ciąży, zaleca się wykonanie cięcia cesarskiego.
- Przy aktywnych objawach nawrotowej opryszczki narządów płciowych w I i II trymestrze należy rozpocząć leczenie przeciwwirusowe i wykonywać badania wydzieliny pochwowej w kierunku obecności wirusa metodą hodowli. W przypadku braku klinicznej manifestacji choroby i dodatniego wyniku posiewu przed porodem należy rozwiązać ciążę metodą cięcia cesarskiego.
- Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) każde objawowe zakażenie narządów płciowych wirusem HSV jest wskazaniem do zakończenia ciąży metodą cięcia cesarskiego.
Diagnostyka
Ze względu na niespecyficzność, często małe nasilenie objawów oraz okresy bezobjawowe choroby każde podejrzenie opryszczki narządów płciowych powinno być potwierdzone testami laboratoryjnymi.
W diagnostyce zakażenia wirusem HSV można zastosować metody bezpośrednie (np. PCR) oraz pośrednie (np. wykrywanie przeciwciał we krwi). Pierwsza z nich polega na wykrywaniu wirusa lub jego antygenów i jest zalecana u osób z zauważalnymi zmianami chorobowymi w okolicach genitaliów. W metodach bezpośrednich wykorzystuje się izolację wirusa z hodowli komórek, rozpoznanie cytologiczne testem Tzancka lub PCR (ang. polymerase chain reaction). Przykładami badań opartych na PCR są Pakiet STI-11 oraz Pakiet URO-GEN MAX 41, a także Pakiet URO-GEN MAX 51. Testy te wykrywają obecność 11, 41 lub 51 patogenów powodujących zakażenia intymne, w tym HSV-1 i HSV-2. Badanie zamawia się wraz z zestawem pobraniowym, dzięki któremu możliwe jest także samodzielne pobranie wymazu w dogodnym dla nas czasie i miejscu.
Metody pośrednie, które polegają na wykrywaniu swoistych przeciwciał klasy IgG w próbce krwi, są wykorzystywane w przypadku braku widocznych objawów choroby. Do potwierdzenia zakażenia wykorzystuje się badanie immunoblot lub testy immunoenzymatyczne (ELISA).
Opracowano na podstawie:
- Drosdzol-Cop A., Fuchs A., Sikora J., Skrzypulec-Plinta V., Czech I. , Kałuska A., Kozioł K., Zakażenia wirusem Herpes simplex w ginekologii i położnictwie, Forum Położnictwa i Ginekologii (29.082019). https://www.forumginekologii.pl/artykul/zakazenia-wirusem-herpes-simplex-w-ginekologii-i-poloznictwie.
- Baker D.A., Consequences of herpes simplex virus in pregnancy and their prevention, Current Opinion in Infectious Diseases 2007; 20 (1): 73–76.
- Stephenson-Famy A., Gardella C., Herpes Simplex Virus Infection During Pregnancy, Obstetrics and Gynecology Clinics of North America 2014; 41 (4): 601–614.
- Anzivino E., Fioriti D., Mischitelli M. i wsp., Zakażenie wirusem Herpes simplex w czasie ciąży i u noworodków: epidemiologia, diagnozowanie, leczenie i zapobieganie, Dermatologia po Dyplomie 2010; 1 (2): 45–58.
- Cusini M., Ghislanzoni M., The importance of diagnosing genital herpes, Journal of Antimicrobial Chemotherapy 2001; 47: 9–16.